Кыргыздардын салттуу жайыт билимдеринин жыйнагы

Жайыттарды пайдалануунун сарамжалдуу ыкмаларын калыбына келтирүү максатында
Негизги фактылар
Жүзөгө ашырылган жылдары: 2007-2008-жж
Аткарыла турган жери: Чүй областы, Көк-Ойрок айыл аймагы
Донор: Кристенсен Фонду, АКШ
Өнөктөш: "Көк-Ойрок" Жамааты
Байланыш: ruraldevelopmentfund2020@gmail.com

Кыргызстандагы жайыттар айыл чарба жерлеринин 90 пайызга жакынын түзөт. Илгертен бери жайыттар кыргыздардын экономикалык, маданий жана руханий турмушунда эбегейсиз зор роль ойногон. Бул жаратылыш байлыгынын болушу көчмөн элдин жашоо образына чоң таасирин тийгизген. Кыргыз малчылары жайыттарга зыян келтирбей, материалдык жыргалчылыгынын негизи болгон жаратылыш менен гармонияда жашоону жана мал багууну үйрөнүштү. Бул билимдер жана көндүмдөр муундан муунга өтүп, кыргыздардын жашап кетишинин жана табигый жашоо чөйрөсүнүн сакталышынын кепилдиги болуп калган. Кыргыз Республикасы 1991-жылы Советтер Союзу кулагандан кийин эгемендүүлүк алган. Буга чейин бир кылымдан ашык колония болгон - Падышалык Россиянын башталышында, андан кийин Советтер Союзунун курамында. Бул мезгил жалпысынан кыргыздардын салттуу жашоо образына жана жайыттардын абалына олуттуу терс таасирин тийгизген. Совет мезгилинде мал чарбачылыгынын интенсивдешүүсү жайыттарды экологиялык кырсыкка алып келген. Жайыттарда мал чарбачылыгы, адам менен жаратылыштын туруктуу жанаша жашоосу жөнүндө илгертен бери келе жаткан билимдери эске алынган эмес, көңүл бурулбай, көпчүлүк учурда жоголуп, унутулган.

Бүгүнкү күндө, республиканын бардык аймактарында калктын арасында малдын санынын кыйла көбөйүшүнө байланыштуу, жайыт ресурстарын сарамжалдуу жана натыйжалуу пайдалануу жана башкаруу маселеси уламдан-улам актуалдуу болуп жатат. Учурда жайыт ресурстары өтө натыйжасыз жана рационалдуу эмес пайдаланылууда. Жайыт дыйканчылыгынын концепциясын жана ага тиешелүү мыйзамдык базаны кайрадан карап чыгып, жайыт ресурстарын башкаруу, пайдалануу жана көзөмөлдөө тутумун иштеп чыгууга мезгил келди. Бул оор милдетти чечүүдө жайыт пайдалануучулар тарабынан туура мамлекеттик саясат жана саясатты түшүнүү жана колдоо бул көйгөйдү чечүүдө ийгиликке жетүү үчүн негизги факторлор болуп саналат.

Демек, мал жамааттарында жайыт жана жайыттарды пайдалануу боюнча кыргыздардын салттуу билимдерин чогултуу, бул жамааттардын мүчөлөрү менен эң баалуу жана колдонулуучу тажрыйбаларды изилдөө жана тандоо, ошондой эле саясатчыларга жана мыйзам чыгаруучуларга жалпыланган түрдө берүү зарыл.

Негизги максаты

Бул RDF долбоору салттуу билимде биринчи болуп, "Коомдук күчтөрдүн жаратылыш ресурстарын башкаруу" механизми аркылуу жаратылыш ресурстарын туруктуу, бирдей жана натыйжалуу пайдаланууга шарт түзүп, айылдык, тоолуу, атап айтканда, жакыр жашаган адамдардын жашоосун жакшыртууга багытталган. "туруктуу, адилеттүү жана экономикалык жактан пайдалуу салттуу ыкмаларга негизделген.

Долбоордун максаттары

Малды жайуу жана экосистеманы туруктуу башкаруу боюнча салттуу билимдерди чогултуу, талдоо, жамааттар менен талкуулоо жана сактоо. Бул изилдөө адам менен жаратылыштын ортосундагы өз ара мамилени, ошондой эле өткөн кылымда болгон өзгөрүүлөрдү жана бул өзгөрүүлөрдүн жайыт жамааттарына тийгизген таасирин изилдөө аракети болду.

Долбоордун жайгашкан жери

Изилдөө бийик тоолуу үч жамаатта - Чүй облусунун Кемин районундагы Көк-Ойрок айыл өкмөтүнүн Кайыңды, Карал-Дөбө жана Тегирменти айылдарында топтолду. Бул айылдар үчүн негизги тандоо критерийлери:

- көрүнүктүү мал жамааттары бар тоолуу айылдар;

- берилген ландшафттык чөйрөдө жашаган узак тарыхы;

- калктын жаш курагы жана гендердик катышы;

- ландшафттык чөйрөнүн байлыгы;

- белгилүү бир салттуу жайыт көндүмдөрүн сактоо.


Салттуу билимдерди изилдөөдөгү негизги багыттар

- Чечимдерди кабыл алууда роль ойногон жайыттын, формалдуу эмес салттуу мекемелердин өзгөчөлүктөрү;

- Жайыттар: абал, өзгөрүүлөр, көйгөйлөр, жайыттарды баалоонун көрсөткүчтөрү;

- Салттуу жана заманбап мал чарбачылыгы;

- Жайыт маданияты: каада-салттар, жашоо, фольклор;

- Жайыт жаратылыш ресурстарын пайдалануу: жаратылыш ресурстарын пайдалануунун салттуу жолдору жана жайыттардын айланасындагы чыр-чатактарды жөнгө салуу.

Бардык багыттар "жаратылыш - адам" мамилесинин призмасы аркылуу каралды жана талданды: алар убакыттын өтүшү менен кандайча жана эмне үчүн өзгөрдү, бул өзгөрүүлөргө ким жана эмне таасир берди, бул өзгөрүүлөрдөн ким жана эмнелер жабыркашы мүмкүн, туруктуу өнүгүүнү калыбына келтирүү үчүн эмне кылса болот жана салттуу тажрыйба.

Долбоордун өзгөчөлүгү

Бул изилдөө Кыргызстан үчүн инновациялык болду - жайыт ресурстарын бөлүштүрүүнүн, пайдалануунун, башкаруунун салттуу ыкмаларын так жана толук сүрөттөө максатында биргелешип изилдөө ыкмаларын колдонуу жана жергиликтүү жамааттарды изилдөө ишине жалаң гана бенефициар катары эмес, өнөктөш катары тартуу. , жана талаш-тартыштарды чечүү жана экосистеманы сактоо. Бул изилдөөгө жаштардын жамааттары, жайыт пайдалануучулар, лидерлер, салттуу билимдерди сактоочулар жана жергиликтүү изилдөөчүлөр катышты. Бул жайыт ресурстарын, алардын принциптерин жана элементтерин салттуу пайдалануу схемаларын түзүүгө, ошондой эле жайыт ресурстарын сарамжалдуу пайдалануу маселесин чечүүгө байланыштуу ар кандай кызыкдар тараптардын күтүүлөрүн аныктоого мүмкүндүк берди.

Изилдөө координатору баштаган РДФ эксперттери изилдөө стратегиясын жана шаймандарын иштеп чыгышып, анын үлгүсүн аныкташты. Негизги ыкма жамааттын мүчөлөрү изилдөө процессине, анын ичинде жаштарга жигердүү катышкандыгы болду. Маалыматтарды чогултуу жана аларды кайчылаш текшерүү үчүн ар кандай ыкмаларды колдонуу чечими кабыл алынды.

Айылда салттуу билимдердин көргөзмөсү. Кайынды

Изилдөөнүн жүрүшүндө алынган аналитикалык маалыматтар, мектеп окуучуларынын мыкты композициялары, сүрөттөрү, өсүмдүктөрдүн жана топурактын үлгүлөрү, улуттук кийимдердин көргөзмөсү Кайыңды айылындагы көргөзмөгө коюлду. Бул айылдарда негизги РДФ тобу интерактивдүү талкууларды өткөрүп, анда жергиликтүү изилдөөчүлөр РДФтин адистери менен биргеликте изилдөөнүн жүрүшү, анын натыйжалары, кызыктуу фактылар, алынган билим жана көндүмдөр жөнүндө сүйлөшүштү жана даярдалган көргөзмөнү эки коомдо тең көрсөтүшөт. Бир айылдын ыктыярдуу изилдөөчүлөрү башка айылдарда тажрыйба жана маалымат алмашуу максатында өз презентацияларын жасашты. Салттуу билимдерди сактоочулар жана коомдун башка мүчөлөрү дагы катышып, салттуу билимдерди сактап калуунун алардын айлана-чөйрөсү жана экосистемадагы өзгөрүүлөр, ошондой эле бул өзгөрүүлөрдүн себептери жана кесепеттери жөнүндө талкууга активдүү катышышты. жана анын айланасындагы ландшафттар.

Долбоордун ушул этабы өтө маанилүү болду, анткени Кайинда жана Тегирменти жамааттары өздөрүнүн жамааттарынын мүчөлөрү тарабынан чогултулган салттуу билимдердин призмасынан көрө алышты; позитивдүү жана терс өзгөрүүлөр жөнүндө ой жүгүртүп, жайыт ресурстарын пайдалануу жана башкаруу жаатындагы көйгөйлөрдү чечүү жолдорун талкуулоо.

РДФ ушул этапка эки жамаат менен биргеликте ийгиликтүү жетишүү үчүн, андан кийин жергиликтүү жана борбордук мамлекеттик органдардын көңүлүн ушул көйгөйлөргө жана аларды чечүү жолдоруна буруу үчүн бардык күч-аракетин жумшады. Бул күнү Көк-Ойрок күнүн майрамды, башкача айтканда, Коомчулук күнүн өткөрүү, анда коом чогулуп, дискуссиялар жана тематикалык талкуулар, кийим-кече жана идиш-аяктар көргөзмөлөрү, оюндар жана башка иш-чаралар биригүү максатында сунушталды. алардын жамааты ...

Долбоордун негизги жыйынтыктары

- Коомчулуктун көпчүлүгүнүн салттуу билимге болгон мамилесин өзгөртүү, бойго жеткен калк арасында дагы, жаштарда дагы. Коомчулук салттуу билимдердин көптөгөн аспектилери биздин күнүмдүк жашообузда жана мал чарбасында маанилүү экендигин түшүнүштү, анткени ал аз чыгым менен жакшы натыйжаларды берет.

- Коомчулуктун айлана-чөйрөгө: жайыттарга, токойлорго, дарыяларга, булактарга карата мамилесин өзгөртүү - "эч кимдин жери" мамилесинен "биздин жер" мамилесине чейин, алар аларга кам көрүшү жана ал үчүн жоопкерчиликти сезиши керек.

- Коомчулуктун салттуу билимдер жана аны күнүмдүк турмушта колдонуу боюнча изилдөө иштерин улантууга кызыкчылыгы.

- салттуу билимдерди баалоо жана аны айлана-чөйрөнү жана жамааттын жыргалчылыгын жакшыртуу үчүн пайдалануу аркылуу коомчулукту мобилизациялоо.